Đọc văn bản và trả lời câu hỏi:
CHUYỆN TƯỚNG DẠ XOA
“Kẻ kỳ sĩ ở hạt Quốc Oai, họ Văn tên là Dĩ Thành (1) tính tình hào hiệp, không chịu để ma quỷ mê hoặc. Phàm những hoa yêu nguyệt quái, và dâm thần lệ quỷ không được liệt vào tự điển, chàng đều coi thường không sợ hãi gì. Cuối đời Trùng Quang nhà Trần, (2) người chết chóc nhiều, những oan hồn không chỗ tựa nương, thường họp lại thành từng đàn lũ, hoặc gõ cửa hàng cơm để kiếm miếng ăn, hoặc đón cô gái chơi để kết duyên tạm, ai va chạm thì bệnh nguy khốn, ai cầu cúng thì thấy hết phép hay, hoành hành ở đồng nội không biết kiêng sợ gì cả. Dĩ Thành nhân lúc say rượu, cưỡi ngựa đi đến, bọn ma quỷ sợ hãi, đều tan chạy cả.
(Lược một đoạn:
Văn Dĩ Thành trò chuyện với ma quỷ, phân tích cho chúng thấy những việc làm sai trái của chúng gây hại như thế nào. Bọn quỷ nghe xong bùi ngùi kể lại nỗi khổ của chúng, rằng chúng làm những việc đó là bất đắc dĩ vì không có cái ăn, cái ở. Sau đó, chúng bày tiệc thiết đãi Văn Dĩ Thành và xin ông làm tướng chỉ huy. Ông đồng ý và đặt ra sáu điều luật nghiêm khắc cho chúng phải tuân theo, nhắc chúng tuyệt đối không được làm hại người.)
Như vậy được hơn một tháng, một hôm đương lúc ngồi nhàn, Dĩ Thành thấy một người tự xưng là sứ giả của Minh ty, đến xin mời chàng đi. Dĩ Thành toan lảng tránh, thì người ấy nói:
– Đó là mệnh lệnh của đức Diêm vương. Vì ngài thấy ông là người cương nghị, định đem phẩm trật tặng cho, chứ không làm gì phiền ông đâu, đừng nên từ chối. Có điều là xin để cho ông được rộng kỳ hạn, ông sẽ tự đến, tôi đợi ông ở dọc đường.
Nói xong không thấy đâu nữa. Sinh đòi chúng quỷ lại để hỏi, chúng đều nói:
– Bẩm, quả có việc ấy thật, chúng tôi chưa kịp thưa với Sứ quân. Nhân hôm nọ Diêm vương thấy buổi đời gặp lúc không yên, có đặt ra bốn bộ Dạ Xoa, mỗi bộ cử một viên tướng, giao cho cái quyền hành sát phạt, ủy cho những tính mệnh sinh linh, trách nhiệm lớn lao, không như mọi quan chức khác. Sứ quân oai vọng lẫy lừng, ngài đã biết tiếng, lại nhân chúng tôi hết sức tiến cử, nên ngài định cử Sứ quân vào chức lớn ấy.
Dĩ Thành nói:
– Như lời các ngươi nói thì đó là cái phúc hay là cái họa cho ta?
– Dưới Diêm La tuyển người không khác gì tuyển Phật, không thể đút lót mà được hay cầu may mà nên. Giữ mình cương chính, tuy hèn mọn cũng được cất lên, ở nết gian tà, tuy hiển vinh cũng không kể đến. Cái nhiệm vụ huấn luyện quản đốc, chẳng thuộc về Sứ quân thì còn về ai. Nếu Sứ quân còn ham luyến vợ con, dùng dằng ngày tháng, thì chức ăn sẽ lọt về tay người khác, chúng tôi cũng sẽ phải buồn rầu.
Dĩ Thành tắc lưỡi nói:
– Chết tuy đáng ghét, danh cũng khôn mua. Phương chi ngọn bút vì nhọn mà chóng cùn, cây thông vì cành mà bị đẵn, chim trĩ không vì lông đẹp, can chi rước vạ, con voi không vì ngà trắng, đâu phải đốt mình, chim hồng, chim nhạn bị gϊếŧ há bởi không kêu, cây hu cây lịch sống lâu chỉ vì vô dụng, Tu văn dưới đất Nhan Hồi tuổi mới ba mươi hai (3). Viết ký lầu trời, Trương Cát trạc chừng hai mươi bảy (4), trượng phu sinh ở đời, không làm nên được lưng đeo vàng, chân bước ngọc, thì cũng phải sao cho lưu danh muôn thuở, tội gì cứ cúi đầu ở trong cõi đời vẩn đυ.c, so kè cái tuổi sống lâu với chết non làm gì!
Bèn trang xếp việc nhà rồi chết.
Bấy giờ có người làng là Lê Ngộ, cùng Dĩ Thành vốn chỗ chơi thân, phiêu bạt ở vùng Quế Dương (5), ngụ trong một nhà trọ. Một hôm chừng quá canh một, Lê Ngộ thấy một người cưỡi ngựa thanh song, kẻ hầu đầy tớ rộn rịp, đến xin vào yết kiến. Chủ trọ vén mành ra đón. Lê Ngộ rất lấy làm lạ là tiếng nói của khách giống tiếng Dĩ Thành, nhưng trông mặt thì hơi khác, Lê Ngộ toan ra cửa để tránh thì khách nói:
– Cố nhân biết ông, ông lại không biết cố nhân là làm sao?
(Lược một đoạn:
Văn Dĩ Thành và Lê Ngộ gặp gỡ, Lê Ngộ tâm sự về sự khó khăn của mình và thắc mắc về sự bất công trong cuộc sống, tại sao người tài năng như ông lại phải chịu cảnh nghèo khổ trong khi những người khác lại giàu sang phú quý. Dĩ Thành giải thích rằng phú quý hay nghèo hèn đều là do số phận, không thể cưỡng cầu, và khuyên Lê Ngộ nên chấp nhận hoàn cảnh và sống đúng với đạo nghĩa. Cuối cùng, Dĩ Thành tiết lộ rằng ông được giao nhiệm vụ cai quản quân dịch bệnh và sắp có một nạn dịch lớn xảy ra. Ông khuyên Lê Ngộ nên về quê sớm để tránh nạn và chỉ dẫn cách sắp xếp cỗ bàn cho các quỷ để giảm bớt tai ương, bảo vệ gia đình mình)
Đoạn rồi ứa nước mắt cùng nhau từ biệt.
Lê Ngộ về quê nhà, thì bệnh dịch đương nổi rất dữ, vợ con đều mắc rất nặng, hầu không thể nhận được nhau nữa. Bèn theo lời Dĩ Thành, đêm hôm ấy làm cỗ rất hậu bầy ra sân. Quả thấy có đám đông quỷ sứ từ trên không bay đến nhìn nhau mà nói:
– Chúng ta đều đói cả, sẵn cỗ đây không ăn thì còn đi đâu. Chả lẽ vì uống mấy chén rượu mà đã đến phải tội được.
Chúng bèn cùng quây lại đánh chén. Một người mặc áo tía chễm chệ ngồi chính giữa, còn những người khác đều đứng chầu chung quanh, kẻ cầm dao búa, người cầm sổ sách. Thấy họ ăn uống gần xong, Lê Ngộ ra lạy mãi, lạy mãi. Người áo tía nói:
– Ta đương đánh chén, gã kia đến đây làm gì?
Chúng quỷ nói:
– Chắc là người chủ bày những mâm cỗ này, nhà hắn có người ốm nặng, kêu xin châm chước.
Người áo tía tức giận, cầm quyển sổ ném xuống đất mà nói:
– Lẽ đâu vì cho mâm cỗ sơ sài mà đánh đổi được năm mạng người hay sao!
Chúng quỷ nói:
– Nhưng đã ăn của nhà nó, chả lẽ nỡ làm ngơ không cứu. Thôi thì dù có vì cứu nó mà phải tội, dẫu chết ta cũng bằng lòng.
Người áo tía ngẫm nghĩ một lúc lâu, bèn lấy bút son xóa bỏ hơn mười chữ rồi đi. Sau vài ngày, nhà họ Lê ai nấy đều khỏi cả. Lê cảm ân đức của Dĩ Thành, bèn lập miếu ở nhà để thờ. Người làng đến khấn vái kêu cầu cũng thường ứng nghiệm.”
Lời bình:
Than ôi! Bè bạn là một ở trong năm đạo thường, có thể coi khinh ư? Câu chuyện quỷ Dạ Xoa này, thật có hay không, không cần phải biện luận cho lắm. Chỉ có một điều đáng nói là sự giao du của Dĩ Thành, khi đã coi ai làm người bạn chân chính thì sống chết không đổi thay, hoạn nạn cùng cứu gỡ. Đời những kẻ kết bạn ở chung quanh mâm rượu, gan dạ đảo điên, hễ lâm đến sự lợi hại thì lờ đi như không biết nhau, nghe chuyện này há chẳng chạnh lòng hổ thẹn sao!
(Nguyễn Dữ)
Chú thích:
(1) Quốc Oai: nay thuộc tỉnh Hà Tây, Hiện ở làng gối huyện Đan Phượng còn có đền thờ Văn Dĩ Thành.
(2) Trần Trùng Quang tên là Quý Khoáng, lãnh đạo cuộc khởi nghĩa chống quân Minh từ 1409-1413, cuộc khởi nghĩa bị dập tắt, Trùng Quang bị bắt và bị gϊếŧ. Cũng như Trần Giản Định ông được quốc sử coi là nhà Hậu Trần.
(3) Nhan Hồi là học trò Khổng Tử, được coi là bậc đại hiền, khi mất mới 32 tuổi. Đời Tấn, Tô Thiều đã chết lại hồi, người em là Tiết hỏi chuyện; Thiều nói thấy hai ông Nhan Hồi và Bốc Thương làm chức Tu văn lang ở dưới đất.
(4) Theo nguyên chú, Lý Hạ tự là Trương Cát làm văn rất lanh, đặt bút là thành. Một hôm thấy một người cầm một cái thẻ chữ viết như lối chữ triện cổ, đến bảo Thượng đế mới làm xong cái lầu Bạch Ngọc, vời thầy lên làm cho bài ký. Không bao lâu thì Hạ chết. Từ đấy khi nói về văn nhân mất sớm, người ta thường nói là “ngọc lâu phó triệu”.
(5) Quế Dương: nay thuộc tỉnh Bắc Ninh.
(6) Theo nguyên chú vua Hán Văn Đế yêu quý người bầy tôi là Đăng Thông, thấy thầy tướng bảo Thông sẽ phải chết đói, bèn cho cả núi đồng ở đất Thục, cho được phép đúc tiền mà tiêu, sẽ không còn lo chết đói nữa. Nhưng sau Văn đế mất, Cảnh Đế lên làm vua, ghét Thông, tịch thu cả gia sản. Thông phải đi ở nhờ và quả nhiên chết đói.
(7) Theo nguyên chú, Chu Thù nhà nghèo, chiêm bao thấy Thượng đế thương mình. Ngài hỏi vị thần tư mệnh: Nó có giàu được không? Tư mệnh nói: Số nó nghèo lắm. Nhưng hiện có số tiền của thằng Xe, có thể cho nó mượn được, rồi đến kỳ thằng Xe nó sinh, thì lại phải trả. Sau Chu khá giàu: đúng đến kỳ hạn, Chu xe tiền của chạy đi trốn. Buổi tối Chu dừng xe nghỉ ở dọc đường, gặp một người đàn bà chửa xin tạm nằm nhờ ở dưới xe. Đêm ấy người đàn bà đẻ đứa con trai; vì nghĩ nó đẻ ở dưới xe, bèn đặt tên là thằng Xe. Từ đấy Chu làm gì cũng thất bại, lại thành nghèo kiết.
(8) Vương Bột đời Đường theo cha đi làm quan, đậu thuyền ở dưới núi Mã Đương, mộng thấy vua Thủy phủ giúp cho một trận gió. Hôm sau quả nhiên có gió thuận, thuyền đến Nam Xương, làm bài Tựa Đằng vương các.
(9) Phạm Trọng Yêm đời Tống khi làm trấn thủ Nhiêu Chân, có người học trò vào yết kiến, nói tình cảnh đói rét nghèo khổ. Bấy giờ người ta đương mộ lối chữ đẹp của Âu Dương Suất Canh viết khắc ở tấm bia chùa Tiến Phúc. Ông Phạm bèn mua giấy mực định cấp cho người học trò ấy đến chùa rập lấy nghìn bản rồi đến kinh mà bán lấy tiền. Người học trò chưa kịp đến rập, bỗng một hôm mưa gió, tấm bia bị sét đánh vỡ mất. Vì vậy có câu thơ: Thời lai phong tống Đằng vương các, Vận khứ lôi oanh Tiến Phúc bi (Gặp thời gió đẩy tới Gác Đằng vương; Vận rủi sét đánh tan bia Tiến Phúc).
(10) Nhan Uyên, Mẫu Tử Khiên đều là học trò đức hạnh của Khổng Tử.
(11) Lư Chiếu Lân và Lạc Tân Vương là hai danh sĩ đời Đường Cao Tông. Bùi Hành Kiệm thường chê là những người nóng nảy xốc nổi, không phải là kiểu người được hưởng tước lộc. Sau Lư vì ác tật mà gieo mình xuống nước chết, Lạc thì vì dự vào đảng loạn phải chết, đúng như lời Kiệm nói.
(12) Trường Giang: ở đây có lẽ chỉ sông Hồng.
Trả lời các câu hỏi sau:
Câu 1. Xác định ngôi kể?
Câu 2. Xác định các nhân vật trong truyện?
Câu 3. Chỉ ra các yếu tố kì ảo trong truyện?
Câu 4. Tính chất hiện thực của truyện được thể hiện qua những chi tiết, sự việc nào? Hãy chỉ rõ và phân tích?
Câu 5. Nhân vật Văn Dĩ Thành trong truyện đã được thể hiện qua những phương diện và chi tiết nào? Qua đó em cảm nhận được những điều gì về nhân vật?
Trả lời câu hỏi đọc hiểu
Câu 1: Ngôi kể: Ngôi thứ ba.
Câu 2:
• Nhân vật chính: Văn Dĩ Thành.
• Nhân vật phụ: Lê Ngộ, ma quỷ, sứ giả của Minh ty, Diêm Vương.
Câu 3: Yếu tố kì ảo:
• Ma quỷ hoành hành: Gõ cửa hàng cơm xin ăn, đón gái chơi, gây bệnh tật cho người dân.
• Văn Dĩ Thành nói chuyện với ma quỷ: Khuyên bảo, răn đe và được ma quỷ xin làm tướng.
• Dĩ Thành được nhận chức Dạ Xoa: Sau khi chết được Diêm Vương phong chức tướng cai quản quân ôn dịch.
• Lê Ngộ gặp lại Dĩ Thành: Dĩ Thành báo mộng cho Lê Ngộ về nạn dịch sắp xảy ra.
• Lê Ngộ thoát nạn nhờ Dĩ Thành: Cúng tế và được Dĩ Thành giúp đỡ thoát khỏi dịch bệnh.
Câu 4: Tính chất hiện thực:
• Thời gian lịch sử: Cuối đời Trùng Quang nhà Trần, đất nước loạn lạc, dịch bệnh hoành hành.
• Không gian có thực: Quốc Oai, Quế Dương.
• Hiện thực xã hội: Người dân đói khổ, oan hồn lang thang, ma quỷ hoành hành.
• Tâm lý con người: Sự sợ hãi của người dân trước ma quỷ, sự tham lam của bọn quỷ sứ.
Câu 5: Nhân vật Văn Dĩ Thành:
– Hoàn cảnh lai lịch: ở Hạt Quốc Oai, tính tình hào hiệp, không sợ ma quỷ
– Hành động: Ra tay trừ hại cho dân, khuyên răn ma quỷ, nhận chức Dạ Xoa để tiếp tục diệt trừ cái ác, báo mộng cho Lê Ngộ và giúp bạn thoát nạn.
– Lời nói: Cứng rắn khi ra lệnh, ân cần khi khuyên bảo, hùng hồn khi khẳng định lý tưởng.
– Ứng xử với nhân vật khác: giúp đỡ người dân ngăn chặn ma quỷ hoành hành, Khuyên bảo ma quỷ từ bỏ con đường sai trái, trọng tình nghĩa với Lê Ngộ…
• Cảm nhận:
o Ông là người tài năng, đức độ, có tấm lòng nhân hậu, bao dung.
o Ông là người trọng tình nghĩa, sẵn sàng giúp đỡ bạn bè.
o Ông là người có lý tưởng sống cao đẹp, không màng danh lợi.
