Nguyễn Gia Thiều – người nghệ sĩ tài hoa ở triều đại nhà Lê. Cầm, kỳ, thi, họa, hết thảy ông đều thể hiện được bằng tài năng, sáng tạo, với một tâm hồn thấu nhận tình cảnh hết sức sinh động, đặc biệt. Hãy cùng nhau tham khảo bài viết Giới thiệu tác giả Nguyễn Gia Thiều (Tiểu sử, sự nghiệp, tác phẩm, phong cách sáng tác) để hiểu thêm về nhà thơ nhé!
Tiểu sử
– Nguyễn Gia Thiều (22/3/1741-22/6/1798): Tức Ôn Như Hầu, tên chữ là Quang Thanh, bút danh Đạm Trai, hiệu Hi Tôn.
– Quê quán: làng Liễu Ngạn, tổng Liễu Lâm, huyện Siêu Loại, phủ Thuận Thành, xứ Kinh Bắc, nay là huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh,
– Nguyễn Gia Thiều sinh ra trong một gia đình đại quý tộc, có nhiều người làm tướng, làm quan cho triều đình:
+ Cụ nội ông là bà Cảo Phu Nhân, bà là em họ bà chúa Ghênh -Thái Phi Trương thị Ngoc Chử và là vú nuôi của chúa Trịnh Cương
+ Ông nội Nguyễn Gia Thiều là Nguyễn Gia Châu, một võ quan nhưng lại thông kinh sử được phong tước thành Siêu Quận công.
+ Ông thân sinh của Nguyễn Gia Thiều là Nguyễn Gia Cư, một võ quan cao cấp được phong tước hầu.
+ Cha của Nguyễn Gia Thiều là Nguyễn Gia Ngô, một võ quan cao cấp được phong tước Quận công và 2 người chú bác của ông cũng giữ chức Quận Công.
+ Mẹ là quận chúa Quỳnh Liên, con gái của An Đô vương Trịnh Cương.
+ Nguyễn Gia Thiều gọi chúa Trịnh Doanh đang cầm quyền lúc bấy giờ là cậu ruột, và là con cô cậu với chúa Trịnh Sâm.
– Vì gia đình bên ngoại thuộc họ nhà chúa nên từ lúc khi lên sáu, Nguyễn Gia Thiều đã được cho vào học trong phủ chúa. Ông nổi tiếng là một người thông minh, học rộng, văn võ kiêm toàn, tinh thông nhiều bộ môn nghệ thuật như âm nhạc, hội hoạ, kiến trúc, trang trí.
– Ông có nhiều con cái, trong số đó bốn người con đầu giỏi văn chương như ông, bốn cha con có chung một tác phẩm là Tứ trai thi tập, bao gồm sáng tác của Tâm Trai – Nguyễn Gia Thiều, Kỷ Trai – Nguyễn Gia Cơ, Hoà Trai – Nguyễn Gia Diễm và Thanh trai – Nguyễn Gia Chu.
– Năm 1786, khi Tây Sơn kéo quân ra Bắc diệt chúa Trịnh, Nguyễn Gia Thiều đã trốn lên miền núi ở Hưng Hoá. Đến năm 1789 thì Nguyễn Huệ đánh thắng quân Thanh, lập ra triều đại Tây Sơn. Vua Quang Trung là người trọng người tài, đã thu dụng một số quan lại cũ của triều đình Lê – Trịnh, Nguyễn Gia Thiều cũng được mời nhưng ông lại cáo bệnh từ chối.
– Nguyễn Gia Thiều trở về lại làng cũ sinh sống cho tới khi mất vài ngày 9 tháng 5 Mậu Ngọ, tức là ngày 22 tháng 6 năm 1798, thọ 57 tuổi.
Sự nghiệp
– Nguyễn Gia Thiều là một người thông minh, đa tài nên rất được chúa Trịnh tin dùng. Năm 1759, khi mới mười tám tuổi, ông đã giữ chức Hiệu uý, quản Trung mã tả đội và sau đó ông làm chỉ huy Thiêm sự
– Năm 1782: thăng lên làm Tổng binh coi giữ xứ Hưng Hoá, và vì có quân công nên ông được phong tước hầu – Ôn Như hầụ, các em ông cũng lần lược được phong tước hầu, tước bá, như Nguyễn Gia Thưởng là Thưởng Vũ bá, Nguyễn Gia Xuyên là Du Lãnh hầu.
– Thời gian làm Tổng binh ở Hưng Hoá, mặc dù có công được khen thưởng nhưng Nguyễn Gia Thiều vẫn thường hay bỏ về nhà riêng ở gần hồ Tây để vui chơi, giải trí, thưởng ngoạn, làm thơ và bàn luận về triết học.
Tác phẩm
– Về âm nhạc: sở trường các bài ca, bài tán, ông là tác giả các bản Sơn trung âm và Sở từ điệu.
– Về hội họa: ông có bức tranh lớn Tống sơn đồ, dâng vua xem được khen thưởng.
– Về kiến trúc, trang trí: ông là người được chúa Trịnh giao cho trông nom việc trang hoàn phủ chúa và điều khiển xây tháp chùa Thiên Tích
– Thơ:
+ Thơ chữ Hán: Ôn Như thi tập – khoảng một nghìn bài, nhưng đã thất truyền.
+ Thơ chữ Nôm: Cung oán ngâm khúc, Tây hồ thi tập và Tứ trai thi tập
+ Trong Tam ký của danh sĩ Hà thành Lý Văn Phức một số bài thơ Nôm khác như Cảnh vườn rau, Bảo Cam ra hái hoa, Khối tình.
Vinh danh, tưởng nhớ
– Tên của Nguyễn Gia Thiều được đặt cho một phố yên tĩnh, có nhiều biệt thự kiến trúc Pháp ở thủ đô Hà Nội, gần hồ Thiền Quang (trước kia phố này có tên Ôn Như Hầu, sau năm 1954 đổi lại là Nguyễn Gia Thiều) và ở nhiều thành phố khác của Việt Nam.
– Hà Nội cũng có một trường trung học phổ thông được mang tên ông.
– Ở Thành phố Hồ Chí Minh, quận Tân Bình có một trường Trung học cơ sở mang tên Nguyễn Gia Thiều. Và ngay cả ở nơi ông sinh ra (Thuận Thành, Bắc Ninh) cũng có một ngôi trường TH,THCS được mang tên ông.
Phong cách sáng tác
Nguyễn Gia Thiều là một trong những bậc hiền tài của cuối triều Lê chúa Trịnh, từ hội họa, âm nhạc, thơ ca ông đều có thể sáng tác theo phong cách cá nhân mình. Thơ nôm của ông được trau chuốt tỉ mỉ, súc tích, gợi cảm nhưng cũng rất cầu kỳ, hơi hướng hoa mĩ. Nhà thơ sử dụng tài năng miêu tả những khái niệm trừu tượng bằng hình ảnh cụ thể sinh động, phong phú, kết hợp giữa vốn từ ngữ Việt – Hán để đưa vào trong đời sống. Các tác phẩm của ông mang thiên hướng triết lý qua cái nhìn, cái cảm của ông trước tình thế đất nước, xã hội bế tắc. Nguyễn Gia Thiều đặt cả hồn mình vào trang thơ, đặt tất cả cảm xúc, suy tư để chút hết nỗi lòng và cũng để phán ánh một khía cạnh mà không phải bất kì nhà thơ nào cũng có thể nhạy bén phát hiện ra.
Nhận định, đánh giá
– Hậu nho Lý Văn Phức đã ngợi ca Cung oán ngâm khúc: “hiên đoàn, bách luyện, ngữ ngữ kinh nhân” (Trăm ngàn lần tôi rèn, từng lời, từng lời nghe đến ghê người)
