Nguyễn Khuyến, một trong những nhà thơ tiêu biểu của nền văn học Việt Nam, ông đã để lại dấu ấn sâu sắc trong lòng người đọc bằng những bài thơ hay về tình bạn, cảnh vật quê hương, trong đó phải kể đến tác phẩm “Bạn đến chơi nhà”. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn bát cú truyền thống, sáng tác trong thời kì ông cáo quan về ở ẩn. Nguyễn Khuyến đã vẽ nên một bức tranh sinh động về cuộc sống giản dị ở làng quê và tình bạn chân thành, cao đẹp giữa những người tri kỷ và một lối sống thanh cao.
Khi có bạn đến thăm, nhà thơ vô cùng vui mừng nhưng cũng không khỏi bối rối “Đã bấy lâu nay, bác đến chơi nhà ” câu thơ đầu tiên thể hiện sự bỡ ngỡ, nhạc nhiên cùa tác giả khi thấy người bạn lâu ngày không gặp ghé thăm. Tác giả rất chân quý người bạn của mình qua cách xưng hô “Bác tới chơi nhà” không chỉ cho ta thấy được sự thân thiết giữa hai người mà còn thể hiện sự kính trọng đối với người bạn thân. Cụm từ “tới nhà” nhấn mạnh sự bất ngờ và tình cờ của cuộc gặp gỡ. Nhưng hoàn cảnh thật éo le, hài hước khi “trẻ thời đi vắng, chợ thời xa”. Người làm việc nhà đi vắng, không ai ở nhà tiếp khách, mà chợ thì xa “chợ thời xa” tạo một khoảng cách về không gian và thời gian làm tăng thêm sự khó khăn về địa hình lẫn vật chất không thể tiếp đãi bạ một cách chu đáo nhất. Nhà thơ sử dụng những từ ngữ đơn giản, gần gũi kết hợp với cách sắp xếp câu chữ khéo léo để tạo ra một không khí ấm cúng, chân thật. Qua đó, tác giả thể hiện sự ngạc nhiên, vui mừng khi bạn đến chơi nhà, đồng thời cũng bộc lộ sự chân thật, giản dị trong cuộc sống của mình. Hình ảnh “Ao sâu nước cả, khôn chài cá” cho thấy ao nhà thơ quá sâu, không thể dễ dàng bắt cá để đãi bạn. Câu thơ nói lên sự thiếu thốn của gia đình nhà thơ. Ao sâu, không có cá để bắt là một chi tiết nhỏ nhưng lại rất gợi hình, giúp người đọc hình dung rõ hơn về cuộc sống giản dị của nhà nông . Câu thơ mang lại một nụ cười cho người đọc, hình ảnh một cái ao sâu hun hút, khó ắt dược con cá nào, tạo ra một tình huống trớ trêu, hài hước. Thể hiện sự chân thật, nhà thơ không che giấu sự thiếu thốn của mình mà lại bày tỏ một cách tự nhiên, thoải mái. Câu thơ không chỉ đơn thuần miêu tả thực tế mà mang hàm ý sâu xa. Nó thể hiện sự chân thật, giản dị của cuộc sống làng quê, đồng thời tạo nên một không khí hài hước, gần gũi. Qua đó, nhà thơ muốn nhấn mạnh rằng tình bạn chân thành không cần đến những vật chất xa hoa mà chỉ cần sự chân thành và thấu hiểu.
Câu thơ “Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà” một lần nữa khẳng định sự thiếu thốn về vật chất trong gia đình nhà thơ. Vườn rộng nhưng lại không có gà để bắt, chi tiết này càng làm tăng thêm sự hài hước cho bài thơ đòng thời cho thấy sự thiếu thốn của tác giả . Qua câu thơ này, nhà thơ muốn gửi gắm thông điệp về tình bạn chân thành, vượt lên trên mọi vật chất. “Cải chửa ra cây, cà mới nụ” ,”Bầu vừa rụng rốn, mướp mới đương hoa” tạo một tình huống trớ trêu, hài hước. Rau củ trong vườn đều chưa đến mùa thu hoạch, khiến cho việc chuẩn bị thức ăn để tiếp đãi bạn trở nên khó khăn hơn. Thậm chí miếng trầu – ngay cả thứ quan trọng nhất với câu “miếng trầu là đầu câu chuyện” thì ở đây cũng không có. Sự thiếu thốn đã được đẩy lên đến cực độ. Qua việc liệt kê những thứ không có trong nhà như ao sâu, vườn rộng, rau cải chưa đến mùa, tác giả đã tạo ra một tình huống hài hước, dí dỏm. Điều này giúp giảm đi sự căng thẳng và tạo không khí vui vẻ cho bài thơ. Dù thiếu thốn về vật chất nhưng tình bạn giữa hai người vẫn được trân trọng. Câu thơ “Bác đến chơi đây, ta với ta” là minh chứng cho tình bạn đó đã khẳng định tình bạn giữa hai người là cao quý, vượt lên trên mọi vật chất. Dù nhà không có gì để đãi bạn, nhưng tình bạn vẫn đẹp đẽ, chân thành. “Ta với ta” ở đây không chỉ đơn thuần là hai người mà còn thể hiện sự đồng điệu về tâm hồn, sự thấu hiểu lẫn nhau giữa hai người bạn, dù cuộc sống có nhiều khó khăn, nhưng khi có bạn bè bên cạnh, mọi thứ trở nên ý nghĩa hơn, qua đó nhấn mạnh giá trị của tình bạn đó là một trong những giá trị quý báu nhất trong cuộc sống.
Bài thơ “Bạn đến chơi nhà” không chỉ là một tác phẩm văn học có giá trị, mà còn là một bài học về tình bạn, tình bạn đích thực là thứ tài sản vô giá mà chúng ta cần trân trọng. Dù cuộc sống có nhiều đổi thay, tình bạn chân thành vẫn luôn là điểm tựa vững chắc cho mỗi người.
>>> Tham khảo: Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến
